Σήμερα θεωρείται σύμβολο της Ορθοδοξίας ωστόσο είχε ανεγερθεί ως ναός των ενωμένων Χριστιανών (πριν το σχίσμα του 1054). Στο μεσοδιάστημα υπήρξε ρωμαιοκαθολικός ναός και ισλαμικός τέμενος. Από το 1934 οπότε και ο Κεμάλ θέλησε να δώσει ένα πιο μοντέρνο προφίλ στο νεοσύστατο Τουρκικό κράτος που διαδέχτηκε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, μέχρι και το 2020 λειτουργούσε ως μουσειακός χώρος.
Πλέον, με απόφαση της κυβέρνησης Ερντογάν, η Αγία Σοφία γίνεται εκ νέου τζαμί με την πρώτη λειτουργία να γίνεται στις 24 Ιουλίου 2020. Πράγμα που σημαίνει ότι οι αγιογραφίες και τα ψηφιδωτά δεν έχουν θέση. Η διαφορά με την προγενέστερη ισλαμική περίοδο της είναι πώς αντί για ασβεστώματα των βέβηλων για τους μουσουλμάνων εικόνων η κάλυψη θα γίνει με ειδικές κουρτίνες ενώ, σύμφωνα με δηλώσεις του Τούρκου προέδρου, ο ναός θα συνεχίσει θα είναι ανοιχτός για όλο τον κόσμο.
Στην πορεία των 1.660 αυτών χρόνων ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας υπέστη πολλές καταστροφές, με τις πλέον τρομακτικές να προέρχονται από χριστιανούς.
Το timeline των καταστροφών
- Το 404 μΧ οι χριστιανοί πυρπόλησαν το ναό μετά την απόφαση του Αυτοκράτορα Αρκάδιου να εξορίσει τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη Χρυσόστομο. Ο τελευταίος με τα κηρύγματα του αλλά και τις δράσεις του είχε ενοχλήσει τόσο την αυτοκράτειρα Ευδοξία όσο και διάφορες άρχουσες τάξεις. Η δίωξη του είχε ως αποτέλεσμα να ξεσπάσουν μεγάλες ταραχές με τους οπαδούς του πατριάχρη, γνωστούς ως “Ιωαννίται” ή “Ξυλοκερκίται”, να πυρπολούν την Αγία Σοφία.
- Το 532 μΧ, επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού η Αγία Σοφία γίνεται ένα από τα πολλά κτίρια που υπέστησαν βανδαλισμούς κατά την Στάση του Νίκα. Οι στασιαστές δεν σεβάστηκαν ούτε το σύμβολο της θρησκείας τους. Αφού η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα και ο Ιουστινιανός θεμελίωσε γερά την εξουσία του έδωσε εντολή να ξεκινήσει η ανακατασκευή του νέου Ναού της Αγίας Σοφίας που ολοκληρώθηκε το 537 οπότε και έγιναν τα εγκαίνια.
- Είκοσι χρόνια μετά την αποπεράτωση του νέου ναού η Αγία Σοφία πλήγηκε από σεισμό. Ήταν το 557 όταν θόλος κατέπεσε και συνέτριψε την αψίδα παρά τον ιερό άμβωνα, τον ίδιο τον άμβωνα, το κιβώριο και την Αγία Τράπεζα. Τα έργα αποκατάστασης διήρκεσαν 6 χρόνια και στις 4 Δεκεμβρίου του 563 υπό τον Πατριάρχη Ευτύχιο τελέστηκαν τα δεύτερα εγκαίνια παρουσία του Αυτοκράτορα και του λαού της Κωνσταντινούπολης.
- Κατά τις δύο περιόδους των Εικονομαχιών (726-787 μΧ και 814 – 842 μΧ) μεγάλο μέρος των εικονισμάτων της Αγίας Σοφίας καταστράφηκαν. Οι λατρευτικές υπερβολές των πιστών σχετικά με τις εικόνες τα ιερά σκεύη και τα λείψανα των αγίων και η μεγάλη επιρροή της Εκκλησίας και ιδιαίτερα των μοναχών, οδήγησαν το 726 τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ στην έκδοση διατάγματος με το οποίο αποδοκιμαζόταν η προσκύνηση των εικόνων ως ψευδολατρεία. Κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ένα σχεδόν αιώνα οι χριστιανοί να διχαστούν. Η πλειοψηφία των ψηφιδωτών που σώζονται σήμερα φιλοτεχνλήθηκαν μετά το πέρας των δύο Εικονομαχιών.
- Το 1204 μΧ γίνεται η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους Φράγκους. 150 χρόνια μετά το σχίσμα της Εκκλησίας οι χριστιανοί μεν αλλά ρωμαιοκαθολικοί Φράγκοι βεβηλώνουν και βανδαλίζουν μεταξύ άλλων και την Αγία Σοφία. Στην συνέχεια και για τα επόμενα 57 χρόνια που η Πόλη έμεινε στα χέρια τους (η περίοδος είναι γνωστή ως Λατινική Αυτοκρατορία), η Αγία Σοφία λειτουργούσε ως ρωμαιοκαθολικός ναός.
- Από το 1453 μΧ οπότε και η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος. Μάλιστα το αρχιτεκτονικό της σχέδιο αποτέλεσε βάση για πολλούς μουσουλμανικούς ναούς όπως για παράδειγμα το Μπλε Τζαμί. Ωστόσο οι εικόνες και τα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας δεν είχαν καμία θέση στην πίστη των νέων “ενοίκων”. Το Ισλάμ απαγορεύει την αναπαραστατική εικονογραφία κι έτσι όλα τα ψηφιδωτά επικαλύφτηκαν με σοβά.
Μετά την ανακήρυξη της σε μουσειακό χώρο το 1934 άρχισε και η σταδιακή αποκατάσταση τους.
